جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‫ان البحث في كتابات و طروحات المستشرقين حول الدراسات القرانية حاجة معرفية و تاريخية أملاها التطور العلمي و تنامي المناهج العلمية , الشيء الذي لم يعد يكفي معه التموضع حول قطبي التاريخية الراديكالية او التنويرية الانحلالية . ان ما يهمنا في دراستنا للاستشراق الفرنسي هو ما أنتجه من مناهج علمية وطروحات ابستمولوجية متعددة و بالتالي ما طرحه من اشكالات علمية بعيدا عن تجاذبات الخطاب الأيديولوجي او العاطفي مما يجعل مناقشة و دراسات الباحث المسلم هو الأخر بعيدا عن الاقصاءات المذهبية بل يصبح امام ترسانة للموروث الاسلامي واسعة و متنوعة خصوصا ونحن في زمن كثرت فيه المستحدثات العلمية و اشكالاتها الجديدة فكما ان الفقيه و الاصولي ملزم بإعطاء إجابات عن مسالة الاستنساخ او المستحدثات في الابناك كذلك الدراسات القرآنية ملزمة باحتوائها من منطلق ان القران صالح لكل زمان ومكان ان اختيارنا لروجيس بلاشير و جاك بيرك ليس من منطلق الترف الفكري و لكن لكون قراءاتهما من اهم المحاولات الجادة و الجريئة في الدراسات الاستشراقية الفرنسية بشكل خاص و ضمن المنظومة الكبرى للاستشراق الغربي بشكل عام , وهما الى جانب ذلك نموذجين لقراءة نقدية شاملة للدراسات القرآنية في بعديها الإيديولوجي و المعرفي بالإضافة لتنوع أطروحاتهما واختلاف منطلقاتهما التخصصية و المعرفية . لقد سعى روجيس بلاشير في دراسته لتاريخ القران وجمعه و تدوينه إلى إظهار مدى سيطرت الرغبات السياسية في إثبات أحداث تاريخية أصبحت تصنف ضمن المقدس . كما ان إشكالاته على المرحلة المبكرة للوحي في مكة و ادعاءه - لعدم وجود دراسات – في كون القران في ذلك العهد كان فقط يتنقل عبر المشافهة و السماع يعني ضمنا ان قران ثلاثة عشرة عام وضمن معطيات تاريخية تتحدث عن تعرض ذاكرة المعصوم للنسيان وعن تجاذبات نفسية و روحية من خوف النبي و فزعه من الملك اصبحت مهددة بالتحريف بمعناه اللغوي و الاصطلاحي , ومع وجود روايات تجيز القراءة بالمعنى لا يستنتج معها سوى احتمال ان ماوصلنا هو المعنى و ليس اللفظ الذي نزل من السماء ..الى غيرها من الاشكالات التي تجعلنا في احد ابعادها نستنتج استمرار سيطرت العقلية الكتابية وعدم وجود أي قطيعة ابستمولوجية – على الاقل من خلال استقرائنا لكتابات جمع من المستشرقين الذين ذكرناهم في الفصل الرابع عند التطرق للعدة المعرفية لكل من بلاشير و جاك بيرك - بين الاستشراق الكلاسيكي و الاستشراق العلمي الحديث . جاك بيرك يدخل ساحة الاستشراق من باب التخصصات اللسانية و السوسيولوجية , كون القران لم يكتب و لم يجمع ويدون الا مع عثمان وجعلها مسلمة لا تناقش وهو تحول خطير في الدراسات الاستشراقية ينفي أي احتمال للكتابة او الجمع في العهد النبوي و بالاضافة الى اشكالايات و مستحدثات ابتداعية كمسالة الانتقال من الشفاهية الى المكتوب و ما يرافقها من غياب خصوصيات الشفاهي من أنفاس وحركات وتفسيرا من النبي الأكرم- ص - باضافة تطور اللغة – حسب رأيه – من زمن النزول إلى زمن الكتابة و هي محاولة لنزعة أي سمة للقدسية عن القران إلى غيرها من الإشكالات التي انطلق فيها من معطيات اللسانيات التداولية و اللسانيات البنيوية ضمن الهرمونيطيقا الخاصة التي ولدت من اجل نقد الكتاب المقدس .

‫شيوه تاريخ‌نگاري قرآن و منابع تاريخي، داراي تفاوت‌هاي عمده‌اي است که نگارنده آنها را از جهت شکل و ساختار و محتوا، مورد مطالعه و مقايسه قرار داده است. وي برخي از حوادث را که در مدينه اتفاق افتاده است، مانند غزوات بدر، احد، خندق، عهد‌شکني بني‌قريظه و داستان افک، از نظر تاريخي با اهميت‌تر دانسته و به بررسي تطبيقي شيوه تاريخ‌نگاري قرآن و منابع تاريخي در باره آنها مي‌پردازد. از ديدگاه وي، تاريخ‌نگاري قرآن داراي ساختاري منظم و منطقي است و به هنگام بيان يک حادثه، ابتدا با يک مقدمه کوتاه وارد بحث مي‌شود و حادثه را به همراه تبيين و تحليل، به مخاطبان ارائه مي‌دهد و پيامدها و نتايج آن حادثه را ذکر مي‌کند. اين در حالي است که منابع تاريخي، بيشتر روايي هستند و حوادث را بدون تحليل و نتيجه‌گيري نهايي بازگو مي‌کنند. تفاوت ديگري که قرآن با منابع تاريخي دارد، در گزينش واژه‌هاست؛ چرا که در قرآن کريم دقت و اهتمام ويژه‌اي به انتخاب کلمات صورت گرفته است. البته از جهت تفصيل مطالب، منابع تاريخي تمامي جزئيات حوادث را نقل مي‌کنند؛ ولي قرآن، به اختصار بيان مي‌کند و بيشتر به تحليل مطالب مي‌پردازد. نويسنده در مقايسه محتوايي، مباحثي را در چهار محور بيان مي‌کند: 1.عوامل و مؤلفه‌هاي بسترساز: به اعتقاد نويسنده، قرآن برعکس منابع تاريخ‌نگاري، نگاهي ماورايي به وقايع دارد. 2.عوامل تأثيرگذار در حين وقوع: اراده الهي، لطف و ياري خداوند و امدادهاي غيبي را از جمله عوامل مورد نظر قرآن و عواملي همچون بارش باران و مشاجره قريش در غزوه خندق را عوامل مورد نظر تاريخ‌نگاران ذکر کرده است. 3.نتايج و پيامدها: از نظر قرآن، اعتلاي حق و سرنگوني باطل، آگاهي دادن و اتمام حجت، مجازات کافران، و شهادت و زندگي جاويد، و از نگاه تاريخ‌نگاري، شکست و پيروزي ظاهري، نتايج رخدادهاي دوران نبوي هستند. 4.سنجش اعتبار قرآن و منابع تاريخي: از اين نظر نيز قرآن با هيچ منبعي قابل مقايسه نيست.

‫در اين پژوهش شبهات برخي از شرق شناسان در خصوص وحياني بودن قرآن، کيفيت جمع و تدوين آن، مصادر وحياني قرآن، قرائت‌هاي مختلف قرآن و ادعاهاي آنان مبني بر وجود تضاد و تناقض در قرآن کريم مطرح و پاسخ داده شده است. تحقيق حاضر در سه فصل سامان يافته است. در فصل اوّل مفهوم استشراق و مستشرق از لحاظ لغوي و اصطلاحي، پيدايش تفکرات و مکاتب استشراقي در غرب، انگيزه‌هاي برخي از قرآن پژوهان و شرق شناسان مانند تئودور نولدکه، بروکلمان و گولدزيهر و... انگيزه‌هاي علمي و استعماري مستشرقان از قرآن پژوهي و بررسي تاريخ اسلام بيان شده است. در فصل دوم به تبيين موضع مستشرقان در مورد مصدر و منبع قرآن و وحياني بودن آن، بررسي معناي لغوي و اصطلاحي وحي نزد مفسران شيعه و اهل سنت، ديدگاه‌هاي مستشرقان در مورد ماهيت وحي و ارتباط دادن آن با تجربه شخص پيامبر اسلام و نبوغ ايشان در دانستن وحي و قرآن و دلايل تاريخي آنان در اين زمينه پرداخته و اين مباحث مورد نقد و ارزيابي قرار گرفته است. در فصل سوم شبهات شرق شناسان در مورد تاريخ قرآن و نزول دفعي و تدريجي آن، جمع و تدوين قرآن در عهد عثمان و قرائات مختلف قرآن مطرح شده و اين ديدگاه‌ها نقد و بررسي شده است.

‫خداوند براي تدبير عالم کارگزاراني دارد که نام آن‌ها فرشته، و جايگاه آن‌ها در عالم عقل است. عده‌اي از آن‌ها فرشتگان مقرب هستند، که امور مهم آفرينش به آن‌ها سپرده شده وجايگاه بالاتري نسبت به ديگران دارند؛ يکي از اين فرشتگان مقرب، فرشته وحي است که اين پژوهش قصد دارد به طرح نظر قرآن و مستشرقان درباره آن بپردازد. قرآن کريم در آيات فراواني به جبرئيل و ساير فرشتگان اشاره کرده است، اما در مورد حقيقت و ماهيت آن‌ها ساکت است. با اين حال، دانشمندان و مفسران زيادي در کتب تفسيري و غيرتفسيري خود، ويژگي‌هايي را براي آن‌ها ذکر نموده‌اند. آن‌چه از آيات قرآن دريافت مي‌شود اين است که فرشتگان الهي هشت گروه هستند، و بر هر کدام از اين گروه‌ها، يکي از فرشتگان مقرب و خاص خداوند مديريت مي‌کند؛ مثلاً فرشتگان حامل وحي الهي سه گروه هستند و همه آن‌ها کار خود را به سرپرستي جبرئيل انجام مي‌دهند. خداوند از ميان تمام فرشتگان وحي، فقط از جبرئيل نام برده، و در قرآن او را با نام‌هاي متعددي ياد کرده است. براي پيامبر اکرم (ص) در زمان دريافت وحي، حالات متفاوتي ذکر شده است؛ هرگاه فرشته وحي به شکل انساني تمثيل يافته و وحي را ارائه مي‌نمود، حالت پيامبر( عادي بود؛ اما زماني که آن حضرت فقط صداي فرشته را مي‌شنيد، حالت ايشان با عرق کردن و تغيير رنگ چهره همراه بود؛ و زماني که وحي الهي بدون واسطه بر قلب پيامبر( وارد مي‌شد، حالت بيهوشي به ايشان دست مي‌داد. و اما نظرات مستشرقان درباره نزول فرشته وحي بر پيامبر متفاوت است؛ عده‌اي معتقد به نزول فرشته وحي بر پيامبر( بوده، و گروهي هم منکر اين موضوع هستند. اين گروه شبهاتي را مطرح نموده‌اند، که ريشه در عواملي مانند جهل، غفلت، تحجر، تعصب، خود بزرگ‌بيني و تکيه بر دانش‌هاي مادي دارد، و باعث شده تا نتوانند حقيقت وحي و فرشته وحي را به‌خوبي درک کنند.

‫پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم در سال پنجم هجرت با زينب بنت جحش، دختر اميمه بنت عبدالمطلب (عمه‌پيامبر) ازدواج کرد. زينب ابتدا همسر زيد بن حارثه، پسرخوانده پيامبر بود و زيد در اثر ناسازگاري زينب را طلاق داد و به امر خداوند و براي از بين بردن يک عادت ناصواب و زشت جاهلي، پيامبر اکرم بازينب بنت جحش ازدواج کرد. اين ازدواج از جهاتي مورد بحث مستشرقان قرار گرفته است.يکي از جهت اينکه زينب بنت جحش قبلاً همسر زيد بن حارثه بوده و زيد بن حارثه نيز به عنوان فرزندخوانده پيامبر محسوب مي‌شده است. اينان پيامبر را به شهوت‌راني متهم مي‌کنند و به سختي بر موضوع تعدد زوجات (چند همسري) مي‌تازند. نگارنده در اين پايان‌نامه گزارش کوتاهي از ازدواج‌هاي رسول گرامي صلي الله عليه و آله و سلم ارائه مي‌دهد و فلسفه اين ازدواج‌ها را بيان مي‌کند. او براي پاسخگويي به شبهه تعدد زوجات، بيان کرده است که اين مسئله منحصر به اسلام نبوده؛ بلکه به شکل گسترده‌تر قبل از ظهور اسلام و در جامعه اعراب و ساير جوامع و اديان رايج بوده است. تعليم و تربيت، انگيزه سياسي، انگيزه بشردوستانه و انساني، عمل به دستور الهي براي سنت‌شکني جاهليت، حمايت اقتصادي از همسران خود، اظهار دوستي کردن با برخي از دشمنان و جلوگيري از جنگ و خونريزي، و رهايي کنيزان حکمت‌هايي است که براي تعدد زوجات ذکر شده است. در بخش پاياني به نقد و بررسي ديدگاه مستشرقان در باره اين داستان و شبهات آنان پرداخته و در نهايت به اين نتيجه رسيده است که مستشرقان و مبلغان مسيحي در تحليل ازدواج‌هاي رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم بسياري ناآگاهانه و برخي آگانه به بيراهه رفته‌اند واهداف پيامبر را با اهداف افراد عادي يکسان دانسته‌اند؛در حالي که رسالت پيامبران تنها گفتاري نيست، بلکه در مواقعي در عمل بايد رفتارهاي صحيح را نشان بدهند. پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم به زيبايي زينب بنت جحش چشم ندوخته بود؛ بلکه پس از آنکه زيد بن حارثه او را طلاق داد، پيامبر به فرمان خداوند او را به عقد خود در آورد، تا سنتي را که بدون دليل ميان مردم جاهليت رواج داشت از بين ببرد؛زيرا آنان پسرخوانده را پسر واقعي مي‌دانستند و همسر او را نمي‌گرفتند. پس اين ازدواج به منظور بيان يک حکم اسلامي انجام شد.